فهرست
استان سمنان دارای مساحتی معادل ۹۱۵۳۸ کیلومتر مربع می باشد. استان سمنان در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده که ارتفاع آن از شمال به جنوب کاسته شده و بالاخره به دشت کویر ختم می شود. آب و هوای استان سمنان به علت شرایط جغرافیایی مختلف، هرقسمت از آن دارای آب و هوای متفاوتی است؛ بدین صورت که در نواحی کوهستانی هوا سرد، در دامنه کوه ها هوا معتدل و در کنار کویر هوا گرم می باشد.
از ابنیه و آثار تاریخی و دیدنی استان می توان از مجموعه بایزید بسطامی (در شهر بسطام)، شیخ ابوالحسن خرقانی (در قلعه نوخرقان) و مسجد تاریخانه دامغان، تپه حصار، چشمه علی دامغان، مسجد جامع و ارگ، غار دربند سمنان و تپه غول آباد گرمسار نام برد.
گرمسار، دامغان، سمنان، شاهرود.
این دروازه در تقاطع خیابان آیت الله طالقانی و شیخ فضل الله نوری سمنان واقع شده است که یکی از آثار تاریخی و با ارزش و زیبای سمنان می باشد. دروازه ارگ سمنان در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ هجری قمری بنا شد. بنای اصلی دروازه از آجر به ارتفاع بیش از ۷ متر ساخته شده است.
یکی از شاهکارهای این بنای تاریخی، سردر جالب توجهی است که در آن تصویر تاریخی نبرد رستم و دیو سپید به طوری خیره کننده روی کاشی هفت رنگ منقوش است. درهای دروازه ارگ از الوار قطور با گل میخهای آهنی است.
بعد از انقلاب اسلامی، این بنا از سوی سازمان میراث فرهنگی استان، مرمت و بازسازی شد. دروازه ارگ فعلی در واقع دروازه شمالی مجموعه ارگ دولتی قدیم سمنان بوده است. امروزه از مجموعه ارگ دولتی کهن سمنان چیزی باقی نمانده است زیرا در زمان رضاشاه به هنگام ساخت و ساز خیاباهنا و بناهای نو، تمامی این مجموعه، به جز دروازه شمالی آن تخریب شد.
شهر شاهرود یکی از چهار شهرستان استان سمنان می باشد که در فاصله ۴۰۰ کیلومتری استان تهران در حاشیه کویر و در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده. زمان تشکیل شاهرود به عنوان یک شهر حداقل مربوط به ۷۰۰ سال پیش است جالب اینکه ۶۰۰ سال پیش پادشاه ایران (شاهرخ تیموری) به شاهرود آمده و چند شبانه روز در این شهر اقامت کرده است که مطمئنا اقامت پادشاه در این شهر بدون دقت و بررسی نبوده و همچنین مسلما شهر امکان جذب پادشاه را داشته است.
به طور کلی ترقی و توسعه چشمگیر شاهرود که بعد از فتحعلی شاه قاجار شتاب بیشتری نیز گرفت مربوط به عواملی نظیر وجود منابع آبی قابل دسترسی، چمنزار های سبز و خرم، اراضی قابل کشت و باغات میوه فراوان، آب و هوای مناسب، مزایای دفاعی شهر همچون وجود کوه ها و مرتفعات ناحیه و همچنین زمینه های مساعد ارتباطی و سوق الجیشی مناسب ( واقع شدن شاهرود در مسیر تهران – مشهد و همچنین در مسیر جاده مهم تاریخی ابریشم) بوده است.
این شهرستان دارای بخش های متعددی است که از مهمترین آنها بسطام است که دارای آثار تاریخی دیدنی و متعددی از جمله گنبد غازان خان، صومعه بایزید، مناره بسطام، برج کاشانه و بقعه امامزاده محمد که کلیه این آثار گویای قدمت دیرینه این شهرستان می باشند.
مسجد تاریخانه در جنوب شرقی دامغان واقع شده و یکی از بهترین نمونه های مساجد نخستین در ایران و قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است. درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب نظران بسیاری بحث کرده اند. نویسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاریخانه را به امیرالمومنین علی (ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.
آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سال های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود ۱۵۰ هجری میداند. در وجه تسمیه این بنا گفته اند که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای خانه. عده ای بر این باورند که این مسجد قبلا آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب، آن را تاریخانه خوانده اند و سپس به تاریخانه معروف شده است. این مسجد که در طی قرون متمادی بارها مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته، پس از مسجد جامع فهرج یزد، یکی از کهن ترین مساجد ایران محسوب می شود.
این مسجد در سمت شمال شرقی دامغان واقع شده است. مسجد جامع دامغان در زمان خلافت مامون عباسی ساخته شده و بطور کلی بنای مسجد را به قبل از دوره سلاجقه یا اوایل تشکیل این سلسله نسبت می دهند. این مسجد در زمان قاجاریه تجدید بنا گردیده است.
چشمه علی که مهمترین تفریحگاه شهر دامغان بشمار میرود در ۳۵ کیلومتری شمال دامغان در استان سمنان واقع شده است. این مجموعه یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده است. این بنا در زمان فتحعلی شاه قاجار در داخل دریاچه ساخته شده و دارای دو طبقه تحتانی و فوقانی است.
دیرینگی سازه های درون مجموعه به روزگار صفویان میرسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده. در دو سوی سازه که درون آب استخر قرار دارد، نشیمن گاه شاهان قاجار بوده است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم میباشد که اکنون ویران شده اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب و هواترین تابستانگاه های ایران است. در زمان های گذشته به این چشمه (هزارچشمه) یا (علی بولاغ) می گفتند.
در شمال شرقی شهر دامغان تقریبا در نزدیکی و شرق مسجد جامع، برج زیبایی از آجر وجود دارد که به نام پیر علمدار معروف است. بلندی این برج تاریخی تقریبا ۱۳ متر می باشد. این بنا آرامگاه محمد بن ابراهیم و حاکم ایالت قومس در زمان سلطان مسعود غزنوی است که به دستور وی ساخته شده و در سال ۴۱۷ هجری قمری (۱۲۰۶ میلادی) ساختمان آن به اتمام رسیده است.
جنگل ابر یکی از دست نخورده ترین جنگل های ایران واقع در ۵۰ کیلومتری شمال شرق شاهرود و در مسیر جاده شاهرود به آزادشهر استان گلستان است که زیبایی آن چیزی فراتر از یک جنگل است، چون یک اقیانوس ابر اضافه تر از جنگل های شمال و شمال غرب دارد.
این جنگل در استان سمنان و در نزدیکی روستای ایر واقع شده و تقریبا مرز سمنان و گلستان است، جایی که ضخامت کوه های البرز کاسته میشود و ابرهای گرفتار در پشت این دیواره از لابه لای دره ها به سمت جنوب سرازیر می شوند، به همین خاطر تقریبا از بعداظهر تا نیمه های شب با سرد شدن هوا چنان می نماید که جنگل به روی ابرها سوار شده است.
دید کاملا محدود و شب بسیار سرد می شود، این اتفاق منطقه ابر را دگرگون کرده و آب و هوایی متفاوت از سراسر سمنان به آن داده است. با بیست دقیقه رانندگی در این منطقه میشود از پوشش انبوه جنگلی و سرمای استخوان سوز به پوشش کویر رسید. این تناقض و آغشته بودن به ابر دلیل شهرت رویایی بوده جنگل ابر بین طبیعت گردان است. مناطق ابتدایی جنگل ابر ییلاق چوپانان گلستانی است اما در عمق جنگل اثری از انسان دیده نمی شود.
سه چهار ساعت مانده به غروب ، با کاهش دما ابرها به جنگل سرازیر می شوند. فصل تابستان بهترین فصل سفر به جنگل ابر است. ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن درجه حرارت در فصل گرما و وجود چشمه سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع از شاخصه های این جنگل است. منطقه حفاظت شده خوش ییلاق ک این منطقه در قسمت شمال شرقی شاهرود قرار گرفته و مساحت آن در حدود ۱۵۶ هکتار میباشد و از حیوانات وحشی متنوعی نیز برخوردار است.
منطقه حفاظت شده خوارتوران در قسمت جنوب شرقی شاهرود قرار گرفته که از نظر وسعت میتوان آنرا بزرگترین منطقه حفاظت شده ایران نامید. مساحت آن بیش از ۱ میلیون هکتار است و حیوانات عمده منطقه عبارتنداز: خرگوش، کبک، تیهو، هوبره، تشی، باقرقره، شغال، پلنگ، گرگ، کفتار، قاراکل، گورخر، آهو، جبیر، کل، بز، میش و قوچ. اهمیت این منطقه به دلیل وجود یک نوع گورخر معروف به نام گورخر ایرانی می باشد که همانگونه که از اسمش پیداست فقط در ایران یافت می شود.
در جنوب شهر بسطام شاهرود و همچنین در جنوب مسجد جامع، برجی بلند و زیبا وجود دارد که به نام کاشانه معروف است. ارتفاع این برج از داخل ۲۴ متر و از بیرون به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر و شکل خارجی آن چند ضلعی منتظم سی ضلعی است. در بالای برج، دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است.
از تاریخ بنای این برج اطلاع صحیحی در دست نیست. به عقیده اهالی بسطام ، این برج قبل از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده است. با توجه به اسلوب ساختمان و عوامل دیگر به نظر می رسد، این بنا به رصدخانه بسیار شبیه است. این ساختمان نمای خارجی آن شکوه خاصی دارد و از بناهای در خور اهمیت خطه قومس بوده و نمای خارجی آن دارای جلوه و شکوه خاصی است.
این آرامگاه در ۵ کیلومتری شهر شاهرود به سمت آزادشهر واقع می باشد. مقبره این عارف شهیر در شهر بسطام و شمال مقبره امامزاده محمد است. مقبره این عارف فاقد هرگونه تزئین، و به نظر میرسد هیچگاه ساختمانی مشابه مقبره دیگر بزرگان روی آن بنا نشده باشد و در حقیقت بی اعتنایی به مادیات و گریز از تجمل در این آرامگاه به وضوح به چشم می آید.
رودخانه تاش یا شاهرود از کانون های آبگیر شاه کوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراوانی نزولات جوی سرچشمه می گیرد. این رود پس از دریافت چندین رشته فرعی در ناحیه کوهستانی و پس از ابیاری بخشی از زمینهای بسطام و زیراستاق، به سوی کویر نمک جاری می گردد. بالادست این رودخانه گردشگاه های محمودی در فصل بهار و تابستان موجود می باشد.
آبشار بسیار زیبا و مرتفع شهر شاهرود یکی از مناظر بدیع و شگفت این شهر است. در کنار این آبشار پله هایی تعبیه شده که مسافران و گردشگران به راحتی می توانند ابتدای آبشار و همچنین شهر زیبای شاهرود را نظاره گر باشند.
اردیبهشت فصل رویش شقایق ها در گستره دشت های کالپوش جزو یکی از جاذبه های طبیعی و فصلی شهرستان شاهرود است. جلوه ای بهشت گونه از طبیعت سرخ و آتشین مملو از شقایق ها که چشم هر بیننده ای را محصور خود می نماید. دشت شقایق های کالپوش در ۲۲۰ کیلومتری شمال شرق شاهرود واقع است. مسیر آن به گونه ای است که پس از طی ۶۰ کیلومتر از مسیر شاهرود – مشهد با رسیدن به شهر میامی به سمت شمال تغییر مسیر داده و در نهایت به منطقه کالپوش منتهی میگردد.
رویش شقایق ها در دشت های حاصلخیز این منطقه همه ساله هزاران بازدید کننده و توهای طبیعت گردی از مناطق مختلف کشور به ویژه تهران را به سوی خود جلب می کند. از اواسط اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد، زمین های زراعی و دامنه دشت های زیبای کالپوش به وسعت چندین هکتار پوشیده از گل های شقایقی است که سرخی آن از دور دست ها قابل مشاهده است آنچنان که گویی خالق هستی چادری سرخ بر دشت های سبز گسترده تا برای دقایقی آدمی را به جهت درک قدرت لایزال خود به تامل وا دارد.
آنچه این دشت را از نمونه های مشابه متمایز ساخته و از ویژگی های بارز آن محسوب می شود، وجود آبشارها، چشمه ها و گونه ها درختان جنگلی در این محدوده است.
